Marchlewski Mieczysław Józef Tadeusz (1885–1956), prawnik i dyplomata. Ur. 18 VI w Poznaniu, był synem Leonarda Mikołaja i Wandy Boye, bratem Bolesława (zob.) i Tadeusza (zob.). M. ukończył Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu, potem studiował prawo, nauki społeczne i filozofię na uniwersytetach: w Berlinie, Monachium, Getyndze, Padwie i Heidelbergu. W r. 1907 zdał egzamin doktorski z prawa i nauk społecznych w Heidelbergu. Po odbyciu aplikacji sądowej w Niemczech i zdaniu odpowiednich egzaminów (w l. 1907 i 1912) został 1 X 1912 adwokatem przy sądach gdańskich. M. specjalizował się w dziedzinie prawa publicznego, występując jako obrońca w sprawach wytaczanych przez władze pruskie przeciw polskim organizacjom i stowarzyszeniom, prasie polskiej na Pomorzu i w Poznańskiem. Jednocześnie zakładał szkółki języka polskiego w Gdańsku, opiekował się Polakami-studentami Politechniki Gdańskiej, wygłaszał odczyty i wykłady, zakładał biblioteki dla polskich towarzystw ludowych, których był patronem na północnym Pomorzu. W artykułach do prasy krajowej i zagranicznej informował o położeniu ludności kaszubskiej i jej walce z nacjonalistyczną polityką władz pruskich.
W pierwszym okresie wojny światowej M. służył w armii niemieckiej (1 X 1914 – 1 V 1916). Zwolniony ze służby, wznowił praktykę adwokacką, której zaprzestał, zgłaszając się do Naczelnej Rady Ludowej (NRL). W Podkomisariacie NRL objął stanowisko zastępcy prezesa i kierownika Wydziału prasowego i politycznego na Pomorzu. Uczestniczył w pierwszym sejmie dzielnicowym NRL w Poznaniu w grudniu 1918. Redagował w Gdańsku zimą 1919 pismo „Polnische Warte”, głoszące prawa Polski do Pomorza. Opublikował liczne druki propagandowe w języku angielskim, np. Origin and Activity of the Heimatschutz, Why must the Poles defend themselves? (b.m. luty 1919) i w języku francuskim. Był też wykładowcą na kursach zorganizowanych przez Podkomisariat NRL. W marcu 1919 został wysłany przez NRL na Konferencję Pokojową do Paryża. Wspomagał tam pracę Delegacji Polskiej w zakresie spraw gdańskich i pomorskich. Po powrocie z Paryża M. przygotował przedstawiony władzom polskim 6 VII 1920 Memoriał ogólny (materialny) w sprawie podziału własności państwowej w Gdańsku.
Wysłany przez Min. Spraw. Zagran. (MSZ) jako ekspert spraw gdańskich na Konferencję w Spa, opracował 14 VII 1920 W sprawie W. M. Gdańska. Uwagi porównawcze nad intensywnością ekspansji polskiej i niemieckiej na terenie W. M. Gdańska. W dn. 22 VII 1920 powstała w Paryżu, w ramach Delegacji Polskiej na Konferencję Pokojową, osobna Komisja Gdańska, której przewodniczył Józef Wielowieyski, M. był jej sekretarzem. M. wchodził jednocześnie do trzech podkomisji: Prawnej, Gospodarczej i Ustalenia podziału majątku państwowego. M. przedstawił 15 VIII opracowanie Zasadnicze linie projektu konwencji polsko-gdańskiej, uchwalonego przez konstytuantą gdańską, a 26 VIII Zasadnicze linie konstytucji gdańskiej, uchwalonej w trzecim czytaniu przez konstytuantę, gdańską.
M. został mianowany 18 XI 1921 członkiem polskiej delegacji przy alianckiej komisji dla podziału mienia poniemieckiego w Gdańsku, a potem zastępcą kierownika delegacji polskiej. Do zasług osobistych M-ego należało przyznanie Polsce zbiorników naftowych, połowy stoczni i warsztatów kolejowych w Gdańsku. W dn. 1 IV 1922 rząd polski na zgłoszone już 6 VIII 1921 życzenie Gminy Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku, działającej w porozumieniu z frakcją polską w gdańskim Volkstagu, mianował M-ego Zastępcą Komisarza Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku. Na stanowisku tym M. pozostawał do 15 VI 1923, wykazując dużą energię w obronie praw Polski. Następnie przydzielono go do Delegacji RP w Genewie jako radcę prawnego (do 31 XII 1923). Po siedmiu miesiącach przerwy w służbie państwowej M. przeszedł od 1 VIII 1924 do pracy w Centrali Min. Spraw Zagran. (MSZ) jako kierownik referatu w Departamencie Polityczno-Ekonomicznym. Uczestniczył od lutego 1927 w rokowaniach polsko-niemieckich jako zastępca Witolda Prądzyńskiego, szefa delegacji do rokowań rozrachunkowych z Niemcami.
Z dn. 1 IX 1929 M. został mianowany konsulem generalnym RP w Nowym Jorku; objął urzędowanie 5 X t.r. Była to jedna z najważniejszych polskich placówek konsularnych, w której okręgu mieszkało 1,5 mln Polaków (w 13 stanach oraz w okręgu Columbia). W działalności swej M. starał się utrzymać dobre stosunki ze wszystkimi organizacjami polonijnymi. Pozostawał też w kontakcie z I. Paderewskim, któremu dostarczył informacji do wystąpień w obronie Pomorza. Mianowany z dniem 1 II 1935 konsulem generalnym w Królewcu, objął tam urzędowanie 7 III 1935; Auswärtiges Amt dopiero 3 XII udzielił mu «exequatur». Jednakże wobec niechętnego stosunku władz hitlerowskich do M-ego (m.in. ze względu na jego działalność gdańską) polskie MSZ odwołało go 31 III 1936 do centrali. Z kolei otrzymał 15 VIII 1936 nominację na chargé d’affaires w Meksyku. Na placówce tej pozostał do jesieni 1942, następnie objął stanowisko posła RP przy królewskim rządzie jugosłowiańskim w Londynie; funkcję tę pełnił do 5 VII 1945.
Po zakończeniu wojny M. mieszkał, wraz z żoną Mirą z domu Bochwar, w Taxco w Meksyku. Zmarł 22 V 1956 w Taxco i tam został pochowany.
Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r., Londyn 1954 s. 46, 54–7, 59, 62, 64, 67; Rocznik Służby Zagranicznej RP, W. 1932–9; – Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1926–1932, P. 1964 s. 123, 148–50; Mikos S., Działalność Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939, W. 1971; – Drohojowski J., Wspomnienia dyplomatyczne, Kr. 1969; Kossak W., Wspomnienia, Oprac. K. Olszański, W. 1973; Wodzicki R., Wspomnienia 1928–1939, W. 1972; – AAN: Ambasada RP w Berlinie, sygn. 2895 k. 79–101, Ambasada RP w Waszyngtonie, sygn, 221 k. 82–119, 1929 k. 13, 16–22, 26–27, 44, 51–58, 62–63, Arch. I. J. Paderewskiego, sygn. 860 k. 1–11, 885 k. 137–140, 887 k. 4–9, 16–24, 890 k. 52–53, 892 k. 96–97, 1505, 4186, Prezydium Rady Ministrów (PRM), cz. VIII, karta ewid., MSZ nr 182; WAP w Gd.: KGRP sygn. 259/418 k. 12–14; – Informacje: rodziny (Izabeli Krawczykowej), J. Drohojowskiego i S. Schimitzka.
Andrzej Piber